Njegovo svetovno ime pre monašenja nije zabeleženo, bio je poreklom iz vlastelinske porodice. Bio je u dvorskoj službi kod kralja Milutina odakle je pobegao u Končulski manastir kod Ibra, gde ga je iguman Nikola zamonašio i dao novo ime Danilo. Kao jeromonah bio je godinu i po dana kod arhiepiskopa Jevstatija II. Posle toga je na saboru održanom u Srbiji izabran za igumana Hilandara. U periodu 1307—1309. Hilandar i Sveta gora su trpeli napade katalonskih razbojničkih četa, tada je iguman Hilandara bio Danilo, u tim okolnostima više ratnik, diplomata i upravnik nego monah. Polovinom 1311. godine izabran je za episkopa banjskog i dolazi u Srbiju gde kao episkop nadgleda završetak radova na manastiru Banjska, zadužbini kralja Milutina. Po završetku gradnje, početkom 1315. godine, povlači se u Hilandar. Iduće, 1316. godine, dolazi u Srbiju na poziv kralja Milutina, čija je želja bila da Danilo postane novi srpski arhiepiskop posle smrti Save III 16. jula 1316. godine. Izborni sabor se sastajao tri puta i tek je 1317. za arhiepiskopa izabran iguman hilandarski Nikodim, Danilov učenik. Danilo je tada izabran za episkopa humskog sa sedištem u Bijelom Polju, u Sabornoj crkvi svetih apostola. Bio je prisutan kada je umro kralj Milutin 29. oktobra 1321. godine i bio na njegovoj sahrani u manastiru Banjska. Pre toga je 8. februara 1314. kao episkop banjski bio prisutan kada je umrla njegova majka kraljica Jelena, koja je sahranjena u manastiru Gradac.
Polovinom 1322. godine se ponovo povukao u Hilandar i humsku eparhiju ustupio episkopu Stefanu Pekpalu. Posle smrti arhiepiskopa Nikodima, Danilo je 14. septembra 1324. godine izabran za jedanaestog arhiepiskopa srpskog. Stolovao je u Magliču.
Kao arhiepiskop posvetio se izgradnji novih crkava i obnavljanju starih. Pod njegovim nadzorom zidani su manastir Dečani i manastir Banja. U dinastičkim sukobima nastupao je kao pomiritelj, izmirio je kralja Dragutina i kralja Milutina, zatim Milutina i Stefana Dečanskog. U monaškom životu bio je strogi podvižnik, imao je „dar suza“. Preminuo je noću između 19. i 20. decembra 1337. godine.
Srpska pravoslavna crkva ga je proglasila za svetitelja i njegov dan slavi 20. decembra po crkvenom, to je 2. januara po gregorijanskom kalendaru. Odbor Srpske akademije nauka i umetnosti ga je krajem 20. veka uvrstio u 100 najznamenitijih Srba.
Napisao je šest žitija (Žitije kraljice Jelene, 1317, Žitije kralja Dragutina, 1320/1330, Žitije kralja Milutina, 1324, Žitije arhiepiskopa Arsenija I, Žitije arhiepiskopa Joanikija i Žitije arhiepiskopa Jevstatija I, sva tri između 1324. i 1327) i dve službe (Služba arhiepiskopu Arseniju i Služba arhiepiskopu Jevstatiju, oba pre 1324). Žitija čine jezgro zbornika Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih (tzv. Danilovog zbornika, u narodu poznatog kao Carostavnik, izd. Đuro Daničić Beograd i Zagreb 1866), koji je kodifikovan verovatno tek posle 1375. i koji sadrži i književne radove tzv. Danilovih nastavljača. U tom smislu ovaj zbornik predstavlja Danilovo nastojanje da stvori neku vrstu srpskog prologa. U književnom pogledu, Danilova žitija su prekretnica u odnosu na žitijni žanr koji se u Srbiji do njega negovao i koji se oslanjao na vizantijsku hagiografsku shemu (Sveti Sava, Stefan Prvovenčani, Domentijan, Teodosije): Danilo je pisao o ličnostima koje je neposredno poznavao, pa njegova žitija imaju ne samo memoarske odlike i živo ocrtane likove velikaša, ratnika, duhovnika i dr. piščevih savremenika, nego i mozaičku i složenu kompoziciju kakvu je zahtevao piščev književni postupak (veća celina sastavljena je od više manjih žitijnih tekstova i meša više žanrova: molitve, plačeve, pohvale, dijaloge pisca sa svojom dušom, poučenija, ispovedanja i dr). Skladno kompoziciono smenjivanje hagiografskog i himnografskog žanra naročito je vidno u Žitiju kraljice Jelene, najvišem dometu Danilovog dara, gde dolaze do izražaja „preokupacije svetogorskog učenog monaštva koje su u to vreme i nešto kasnije postale osnov palamitske isihastičke teologije“ (Dimitrije Bogdanović). Bogatstvo Jelenine duhovnosti u ovom žitiju, produbljivanje unutrašnjeg života svojih junaka uopšte i težnja ka razvijanju književnih slika i scena još više približava Danilovo delo odmerenom psihologizmu u poetici i ideologiji isihazma i jednom osobenom i snažnom spiritualizovanom književnom izrazu koji se sve više razlikuje od narativnosti Teodosijevog tipa i koji će otvoriti nov put Danilovim nastavljačima. Službe je Danilo pisao za crkvene potrebe, pogotovu za utvrđivanje kulta sv. Arsenija, naslednika sv. Save na arhiepiskopskoj stolici. Bez poetskih uzleta jednog Domentijana ili književne virtuoznosti Teodosijeve, Danilova poezija ipak obiluje metaforama i atributima, teži uzvišenom poetskom izrazu i veličanju duhovnih vrednosti likova i, kao i u žitijima, demonstrira „veštinu da se sa malo reči dosta kaže”, upotpunjujući tako „svestrani literarni profil najznačajnijeg srpskog pisca HIV v.“ (Damnjan Petrović).
